Dobra komunikacja - podstawa udanego związku

W jednym z poprzednich artykułów zajmowaliśmy się znaczeniem komunikacji niewerbalnej. Tym razem przyjrzymy się bliżej komunikacji werbalnej, czyli temu, jak ludzie ze sobą rozmawiają. Lis, jeden z bohaterów "Małego Księcia" twierdził, że "mowa jest źródłem nieporozumień". Czy miał rację? Jak ze sobą rozmawiać, aby porozumienie było łatwiejsze? W jaki sposób psycholog może być tu pomocny?

Mit porozumienia bez słów

Przekonanie, że w dobrym związku nie potrzeba słów, to romantyczny mit, który w gruncie rzeczy wyrządził sporo szkód i spowodował, że zamiast od początku pracować nad jakością swoich związków, zakochani koncentrują się na patrzeniu sobie w oczy, licząc że wszystko poukłada się samo.

Niestety (?) to tak nie działa. Nawet mocno zakochana osoba nie zyskuje magicznych mocy pozwalających domyślać się w trybie natychmiastowym, czego potrzebuje obiekt uczuć, co go złości, co mu przeszkadza i czego chce. Podstawą każdego udanego związku jest dobra komunikacja czyli otwarte rozmawianie ze sobą. Nie wszyscy rodzą się z umiejętnością szczerej rozmowy o swoich uczuciach i oczekiwaniach. Większość osób musi się tego nauczyć.
Bardzo często psychoterapia małżeńska dotyczy właśnie rozwijania umiejętności komunikacji. I lepiej nie czekać z tym, aż konflikty i niedopowiedzenia zdążą urosnąć do zbyt wielkich do uniesienia dla związku rozmiarów.

O wartości komunikatu typu JA

Najlepiej porozumieniu służą komunikaty typu JA, informujące rozmówcę o naszych emocjach, wrażeniach, oczekiwaniach. Doskonałym przykładem wypowiedzi typu JA są informacje zwrotne. Niestety używamy ich zbyt rzadko, częściej oceniając, interpretując czy udzielając rad. Chętniej mówimy o tym, co zrobił partner (najczęściej wtedy, gdy zrobił źle, czymś nas uraził czy zirytował), używając odwiecznego zwrotu: Bo TY…Tymczasem to właśnie informacja zwrotna i komunikaty typu JA najlepiej służą budowaniu bliskich relacji opartych za zaufaniu i otwartości.

Poznajmy więc główne rodzaje wypowiedzi, po to, aby ich używać świadomie. Im bardziej będziemy świadomi treści tego CO mówimy, ale i formy naszych komunikatów, a więc tego JAK mówimy, tym lepiej dla jakości naszych stosunków z innymi ludźmi.

Najważniejsze rodzaje wypowiedzi

Oto podstawowe typy wypowiedzi używane przez ludzi w rozmowach:

• Ocena

• Interpretacja

• Pytanie

• Wsparcie

• Informacja zwrotna

OCENA

Ocena może dotyczyć wyglądu, cech czy zachowania drugiej osoby. Jeśli ktoś z waszych znajomych twierdzi, że nie ocenia — to raczej w to nie wierzcie. Możliwe, że nie dzieli się na głos dokonanymi przez sienie ocenami. Każdy z nas dokonuje ocen, to ludzkie, więc nie ma się co wypierać. Ale warto sobie zdawać sprawę z konsekwencji wypowiedzi typu ocena dla relacji i uczuć drugiej osoby. Oceniając, zawsze stawiamy się trochę wyżej, patrzymy na kogoś nieco z góry, nawet gdy oceniamy go pozytywnie. Możemy spowodować, że ktoś się zezłości, poczuje niepewnie, zawstydzi. A to odsuwa.

Przykładowe wypowiedzi typu ocena:
Ładnie dziś wyglądasz. Zachowujesz się niedojrzale. Masz świetną kurtkę. Zachowałeś się chamsko. Jesteś bardzo sympatyczną osobą. Jesteś głupi. Mówisz bez sensu.

INTERPRETACJA

Interpretacja to również wypowiedź dotycząca innej osoby. W wypowiedzi typu interpretacja komunikujemy, w jaki sposób ROZUMIEMY zachowanie, wypowiedzi rozmówcy, z czego one naszym zdaniem wynikają, co jest ich przyczyną. Interpretacja to zazwyczaj nasza teoria na temat drugiej osoby. Może być dla niej cennym źródłem informacji, bo może być pomocna w zrozumieniu swoich zachowań, popatrzeniu na nie z innej perspektywy. Ale interpretując należy być niezwykle ostrożnym, o czym przekonał się niejeden psycholog Warszawa czy psychoterapeuta, gdy w swoich interpretacjach był zbyt pochopny. Błędna interpretacja może zostać odebrana jako "wciskanie" czegoś, z czym rozmówca się nie zgadza i wywołać złość czy zniechęcić do kontaktu. Poza tym często interpretacje to wynik naszych własnych przesądów czy błędów poznawczych.

Przykładowe wypowiedzi typu interpretacja:
Pana objawy to wynik depresji. Twoje leki o własne zdrowie to objaw nerwicowy. Moim zdaniem, Twoja nieśmiałość wynika z niskiej samooceny. Pana lęk przed bliskością ma swoje źródło w relacjach z matką.

RADA

Wiele osób uważa, że do gabinetu psychologicznego przychodzi się uzyskać radę, a rolą doświadczonego psychologa jest właśnie udzielanie rad wskazujących, co należy zrobić w danej sytuacji. Owszem tak bywa w poradnictwie, ale nigdy w psychoterapii. Generalnie rad, jako wypowiedzi, w których wprost wskazujemy komuś, co ma zrobić, raczej należy unikać. Z kilku powodów. Po pierwsze, ktoś, kto się nam zwierza z problemu może oczekiwać wysłuchania, a nie natychmiastowych porad. Po drugie, radząc, nie dajemy tej osobie szansy na znalezienie własnych rozwiązań, na samodzielne poradzenie sobie z kłopotem. Po trzecie, bo potrzeba udzielenia rady to często efekt naszego dyskomfortu w kontakcie z człowiekiem, który się na coś żali (nie lubimy się czuć bezradni, więc czym prędzej wymyślamy rozwiązanie) - bardziej niż realnej troski. Po czwarte, nie ma rad dobrych dla wszystkich; pomysł dobry dla jednej osoby, dla innej będzie fatalny w skutkach. Po piąte, bo radząc (podobnie jak w przypadku oceny) stawiamy się wyżej od osoby, której udzielamy rady, możemy się poczuć mądrzejsi, więc chętnie radzimy, żeby sobie poczucie wartości troszkę podwyższyć. Po szóste, jeśli doradzimy źle, to konsekwencje poniesie ta ten, komu doradzaliśmy. Chcecie brać na siebie taką odpowiedzialność?

Przykłady wypowiedzi typu rada:
Musisz z nim porozmawiać. Konieczne napisz do tego pracodawcy. Bądź bardziej asertywny. Powinnaś się z nim rozwieść.

WSPARCIE

Wypowiedź, która ma na celu dodać otuchy, poprawić samopoczucie, dać do zrozumienia, że druga osoba nie jest sama. Często zawiera przykłady z własnego doświadczenia, co bywa cenne, ale nie nalezy przesadzać, bo ktoś może podobną sytuację przeżywać zupełnie inaczej niż my. Dlatego unikajmy mówienia: "Wiem, co czujesz", bo może to wywołać złość smutek i jeszcze większe poczucie osamotnienia.

Przykłady wypowiedzi typu wsparcie:
Potrafię sobie wyobrazić, jak ci smutno. Rozumiem, że jest ci trudno. Jestem przy tobie. Przeżyłam kiedyś coś podobnego, więc wiem, jakie to bolesne.

PYTANIA

Pytania to wypowiedzi służące zdobyciu informacji, poznaniu czyjegoś stanowiska, lepszemu poznaniu danego zagadnienia. Z pytaniami warto być ostrożnym,bo nadmierna ilość pytań naraz może być zniechęcająca. Rozmówca może ją odebrać jako nachalność lub wścibstwo. Warto zadawać pytania otwarte, które zachęcają do rozwinięcia tematu, swobodnej wypowiedzi. Pytania zamknięte pozwalają raczej na krótka odpowiedź TAK albo NIE.

Przykłady pytań otwartych:
Jak mnie odbierasz? Co o tym sądzisz? Co czujesz w tej chwili? Co Ci przeszkadza w relacjach z mamą/koleżanką/partnerem? Jak chcesz spędzić weekend? Jakie jest Twoje największe marzenie?

INFORMACJA ZWROTNA

Informacja zwrotna to przykład komunikatu typu JA. Opisuje, co czujesz w kontakcie z drugą osobą. Tu i teraz, na bieżąco. Jakie emocje pojawiają się pod wpływem jej słów, zachowań, gestów? Co przeżywasz? UWAGA: nie chodzi w informacji zwrotnej o to, co myślisz na temat drugiej, lub co myślałeś przedwczoraj ;) Treść informacji zwrotnej dotyczy nadawcy komunikatu. Zwykle ma formę: czuję (tu emocja, uczucie), kiedy ty (tu zachowanie, słowo).

Przykłady wypowiedzi typu informacja zwrotna:
— Twoja otwartość zachęca mnie do większej szczerości
— Boję si, kiedy zaczynasz krzyczeć
— Irytuję się, gdy sprzątam po tobie twoje ubrania
— Zrobiło mi się smutno, gdy mówiłaś o mamie
— Zmartwiłam się, gdy powiedziałeś że odbierasz mnie jako smutną i przygnębioną
— Byłam bardzo skupiona, gdy mówiłaś

Korzyści z używania informacji zwrotnych w komunikacji interpersonalnej

Jest ich mnóstwo, dlatego od każdego psychologa usłyszycie to samo: warto rozmawiać, używając informacji zwrotnych. Na początku może to brzmieć sztucznie, ale jak wszystko, jest kwestią wprawy i treningu.

• Informacja zwrotna pozwala nam odsłonić swoje uczucia, dzięki czemu dajemy się lepiej poznać i zbliżamy się do drugiej osoby

• Informacja zwrotna zachęca nas do przyjrzenia się swojemu stylowi wchodzenia w relacje i większej świadomości w kontakcie z drugim człowiekiem.

• Odbiorca informacji zwrotnej ma szansę dowiedzieć się, jak odbierają go inni, dzięki czemu również może poznać swój styl wchodzenia w kontakt, może zrozumieć, co w jego zachowaniu zachęca ludzi do kontaktu, a co oddala.

Sprawdźcie, które rodzaje wypowiedzi są wam najbliższe i którymi najczęściej się posługujecie. Zachęcam do eksperymentowania z nowymi formami wypowiedzi, aby przekonać się, co się zmieni w kontakcie, jesli świadomie zaczniecie używać informacji zwrotnej. Mam przekonanie, graniczące z pewnością, że wasze relacje się poprawią :)

Elżbieta Grabarczyk